محققان پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری در تلاشند با بررسی ژنتیکی میتوکندری علاوه بر انجام مطالعات تبارشناسی، روش‌هایی را برای پیش‌بینی و جلوگیری از بروز بیماری‌ها ارائه دهند.

دکتر مسعود هوشمند، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری و مجری طرح بیماری‌های میتوکندریایی را از زمینه‌های تحقیقاتی خود عنوان کرد و گفت: سلول‌ها به غیر از هسته، دارای اندامکی به نام میتوکندری هستند که تولید انرژی می‌کند. در صورتی که در این اندامک مشکلی ایجاد شود اختلالاتی در انجام فرآیندهای مختلف حیاتی رخ خواهد داد.

وی با تاکید بر این که میتوکندری دارای مشخصات ژنتیکی خاصی است، خاطر نشان کرد: مشخصات ژنتیکی این اندامک از مادر به فرزند و از فرزندان مونث به نسل‌های بعد منتقل می‌شود و پدر در این توارث نقش ندارد. این ویژگی موجب شده است که ما بتوانیم با بررسی مشخصات ژنتیکی این اندامک، بیماری‌هایی که فرد به آن مبتلا خواهد شد را پیش‌بینی کنیم.

این محقق بررسی بیماری‌های میتوکندریایی را از برنامه‌های تحقیقاتی خود ذکر کرد و ادامه داد: با بررسی مشخصات ژنتیکی میتوکندری می‌توان اقدام به مطالعات تبارشناسی کرد و نسل بشر را تا «حضرت حوا» ردیابی کرد که این مطالعات انجام شده و چندین مقاله به چاپ رسیده است.

وی با تاکید بر این که این مطالعات ژنتیکی همچنان ادامه دارد، در خصوص یافته‌های به دست آمده از این مطالعات گفت: با توجه به این که افراد مذکر کروموزوم Y خود را از پدر دریافت و فقط به پسران خود منتقل می‌کنند و دختران فاقد آن هستند، می‌توان افرادی که از تبار خاصی هستند را ردیابی کرد و با مطالعه بیشتر به "حضرت آدم " رسید.

هوشمند اضافه کرد: از طریق مطالعات ژنتیکی می‌توانیم وقایع تاریخی را مطالعه کنیم تا بفهمیم که نسل‌های گذشته چگونه مهاجرت کردند.

مجری طرح با اشاره به انجام این مطالعات تاریخی به صورت مشترک با کشورهای عراق، سوریه،‌ ارمنستان، آذربایجان،‌ ترکیه و ایتالیا افزود: به علت دارا بودن ژنتیک خاص، از این اندامک برای تبارشناسی استفاده می‌شود که تاکنون چندین مقاله در زمینه جابجایی انسان در زمان عصر یخبندان با همکاری محققان ایتالیایی به چاپ رسانده‌ایم.

هوشمند در مورد ردیابی ورود برخی بیماری‌ها مانند تالاسمی به کشور توضیح داد: در بررسی محققان نشان داده شده است که در بیماری تالاسمی در قشم، جهش در «کدن 39 » قرار دارد که این جهش نیز در بیماران در کشور پرتغال نیز مشهود است.

وی اضافه کرد: این محققان به این نتیجه رسیدند که پرتغالی‌ها، در زمان حضور در جزیره قشم این کدن که ژن جهش بیماری تالاسمی بوده است را به ایران منتقل کرده‌اند.

این محقق با تاکید بر این که با استفاده از علم ژنتیک می‌توان بسیاری از وقایع تاریخی را مورد بررسی قرار داد، خاطرنشان کرد: این قبیل مطالعات ژنتیکی که بر روی حیوانات انجام شده، نشان می‌دهد که اهلی کردن سگ برای اولین بار در ایران و اهلی کردن گاو در فلسطین انجام شده است.

وی همچنین مطالعه بر روی ماهیان قنات‌های سمنان را از دیگر مطالعات این پروژه نام برد و خاطرنشان کرد: در این مطالعات درصدد بودیم تا بفهمیم که ماهیان چگونه و از چه راهی وارد قنات‌های سمنان می‌شوند.

به گفته این محقق این ماهیان شبیه هم بودند، اما هیچ راه آبی شناخته شده مابین قنات‌ها ثبت نشده بود. با توجه به شباهت ژنتیکی ماهیان و تحقیقات مشخص شد اهالی هر روستا برای خوش یمن بودن قنات به صورت دستی این ماهیان را جابجا می‌کردند و فردی که قناتی را احداث می‌کرد برای برکت آن، ماهی در داخل آن رها می‌کرد.

وی تشخیص و پیشگیری از بروز بیماری با استفاده از روش‌های ژنتیکی را از دیگر زمینه‌های تحقیقاتی عنوان و اظهار کرد: از طریق بررسی زمینه‌های ژنتیکی افراد می‌توان تشخیص داد که زمینه بروز چه بیماری‌هایی فراهم است و با استفاده از چه مواد غذایی و یا دارویی می‌توان از بروز این بیماری‌ها جلوگیری کرد.

هوشمند، بررسی ژنتیکی افراد را عرصه‌ای برای جلوگیری از مرگ‌های خاموش توصیف و ابراز امیدواری کرد که وزارت بهداشت نیز به این زمینه تحقیقاتی توجه بیشتری داشته باشد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری با بیان این که آینده علم دارو را «داروهای شخصی» که با بررسی ژنتیکی می‌توان به آن رسید، رقم خواهد زد، اضافه کرد: با توجه به ژنتیک هر فرد اثر دارو می‌تواند مثبت یا خنثی و یا حتی مضر باشد. این آزمایش می‌تواند در هزینه‌کرد بیمار و صرفه‌جویی در زمان معالجه بسیار سودمند بوده و داروی مناسب با دوز مناسب در زمان کمتر برای بیمار استفاده شود.